به زبان ساده با مفهوم مدیریت زنجیره تامین (SCM) آشنا شوید!

مدیریت زنجیره تامین مجموعه فعالیت‌های مرتبط با تامین مواد خام مورد نیاز برای تولید محصولات مختلف، تولید محصولات در کارخانه و رساندن محصول نهایی به دست مشتریان است. زنگ انشای دوران دبستان را به خاطر دارید؟ در کودکی گاهی برای تقویت نوشتن از ما می‌خواستند تا سرگذشت یک میز را از زبان خودش بنویسیم، یادتان هست؟ ما می‌نوشتیم که من (میز) در ابتدا درختی بودم، سپس من را قطع کرده و به کارخانه بردند، آن‌جا نجارها از من قطعات مختلف چوب ساختند و با سرهم کردن آن‌ها، یک میز ساختند.

بعد به مغازه فرستادند تا روزی که صاحب کنونی‌ام به فروشگاه آمد و من را خرید! انشای بیشترمان چیزی مشابه همین بود، مگر نه؟ در اصل ما تصور می‌کردیم که خب میز از چوب ساخته شده، چوب از درخت و درخت در جنگل است، پس این فرایندها باید طی شوند تا یک میز به دست ما برسد! اگر کمی با تخفیف به این گزاره نگاه کنیم، مفهوم مهمی در آن به چشم می‌خورد که امروزه یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین صنعت جهان را تشکیل می‌دهد: مدیریت زنجیره تامین.

شاید گاهی با خودتان فکر کرده باشید که هر وسیله‌ای که استفاده می‌کنید، چه سفر دور و درازی را طی کرده تا از معدن‌های فلز و سنگ به دست شما برسد. در حقیقت زنجیره‌ی تامین باعث می‌شود تا شیر دام‌هایی در شمال کشور، در قالب بستنی به شما در جنوب کشور برسد. زنجیره‌ی تامین شاهرگ حیاتی اقتصاد و محصولات مصرفی است و بدون آن، چرخ زندگی روزمره حتی یک روز هم نخواهد چرخید. یایید برای آشنایی بهتر، ابتدا با مفهوم دقیق زنجیره‌ی تامین آشنا شویم و بعد به چگونگی مدیریت آن بپردازیم.

زنجیره تامین چیست؟

یک زنجیره‌ی تامین، مجموعه‌ای از فعالیت‌های تامین مواد اولیه است که برای تولید یک محصول خاص توسط یک واحد تولیدی ضروری است. این زنجیره از گره‌ها یا پیوندهایی تشکیل شده است که هر کدام آن‌ها یک فعالیت را شامل می‌شوند: برای مثال گره اول تولید قطعات مورد نیاز یک محصول است و گره‌های بعدی فعالیت‌های تولید محصول نهایی، نگهداری آن در انبار، انتقال آن به مراکز پخش و در نهایت فروش آن در فروشگاه‌های مخصوص را شامل می‌شوند.

ساختار و ترتیب این گره‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است؛ هر گره جهت و نظم خاص خود را دارد و بدون گذراندن گره‌ی فعلی نمی‌توان به گره بعدی رسید. فعالیت‌های هر گره زمان و هزینه مشخصی به کل سیستم اضافه می‌کند و می‌تواند شامل نیروی کار، بخش‌ها و قطعات مختلف و حمل و نقل باشد. هر محصولی که یک شرکت تولید می‌کند می‌تواند زنجیره تامین مخصوص خود را داشته باشد، اگرچه، ممکن است برای ساخت محصولات مختلفی از منابع یکسان استفاده شود.

واضح است که کار چقدر پیچیده است نه؟ به خصوص اگر پای زنجیره‌های تامین بین المللی به داستان باز شود! فرایندی که در بالا تعریف کردیم نمونه‌ای از یک زنجیره تامین خرده فروشی معمولی است. با این حال، در عمل بخش‌های بسیار مختلفی در این صنعت وجود دارد؛ در ادامه مثالی برای آشنایی بیشتر با زنجیره تامین ارائه می‌دهیم و سپس به معرفی مفهوم مدیریت زنجیره تامین می‌پردازیم.

مثال: کمپانی آمازون و پلتفرم‌های خرید اینترنتی

آمازون یکی از کمپانی‌هایی است که بهترین مثال برای تجسم زنجیره‌ی تامین را ارائه می‌دهد. به عنوان یک فروشگاه اینترنتی، آمازون دست واسطه‌ها را از فرآیند خرید کوتاه می‌کند؛ به این صورت که محصولات را به صورت مستقیم از مبدا تهیه کرده و آن‌ها را به خانه‌ی مشتریان می‌رساند. در حقیقت شرکت آمازون بخش نوآوری خود را هم بر قسمت تامین محصولات در ابتدای زنجیره و هم‌چنین در قسمت تحویل دادن محصول در پایان زنجیره متمرکز کرده است.

تقریبا هر کسی می‌تواند وسایل و محصولات خود را در آمازون بفروشد و دلیل از امر این است که آمازون نه یک فروشگاه، بلکه یک پلتفرم خرید و فروش اینترنتی است. در نتیجه، این شرکت بیش از هر فروشگاه آنلاین دیگری محصول برای ارائه دارد و زمانی که مردم به خرید اینترنتی فکر می‌کنند، نام آمازون در ذهن‌شان نقش می‌بندد. علاوه بر این‌، آمازون کالاهای مصرفی روزانه را با قیمت پایین تولید می‌کند و با تامین کنندگان مناقصه برگزار می‌کند.

در مرحله‌ی بعد، انبارهای این شرکت از سیستم قوی اتوماسیون بهره می‌برند تا اقلام مورد نظر را ذخیره کرده و در هر لحظه برای فرستادن آن‌ها به مقصد آماده باشند. در نهایت، سرمایه گذاری‌های این شرکت در صنعت تحویل دادن محصولات، باعث شده تا موفق شود سرعت ثبت و ارسال سفارشات را به یک مزیت رقابتی تبدیل کرده و تحویل اجناس ظرف دو روز را به عادتی برای مشتریان تبدیل کنند.

آمازون حتی پا را از این هم فراتر گذاشته و امکان تحویل محصول در همان روز سفارش دهی را ممکن ساخته‌اند. این شرکت تدارکات توسط شخص ثالث را کنار گذاشته و خود به آماده سازی سفارشات می‌پردازد. تا این‌جا دید خوبی نسبت به مفهوم زنجیره‌ی تامین به دست آوردیم، اکنون وقت آن رسیده تا با مفهومی مهم‌تر به نام مدیریت زنجیره تامین آشنا شویم.

مدیریت زنجیره تامین چیست؟

همان‌طور که از نامش پیداست، مدیریت زنجیره تامین (SCM) بهینه سازی و مدیریت همه‌ی جنبه‌های پیچیده‌ی یک زنجیره‌ی تامین است که کالاها و خدمات را نیز شامل می‌شود. اطمینان از به موقع رساندن محصولات از تولید کننده به عرضه کننده و از عرضه کننده به خریدار خود یک وظیفه‌ی سنگین است، که برای محقق شدن به کارآمدی بالای سیستم نیاز دارد و ساختن یک شبکه‌ی ارزشمند به خودی خود یک چالش واقعی است.

هدف اصلی مدیریت زنجیره تامین، بهبود بخشیدن عملکرد زنجیره است. داشتن اطلاعات دقیق در زمان مناسب درباره‌ی اتفاقاتی که در زنجیره‌ی تامین می‌افتد و عملکرد آن به تولیدکنندکان اجازه می‌دهد تا درست به اندازه‌ای که می‌توانند محصول بفروشند، کالا تولید و عرضه کنند. سیستم کارآمد زنجیره‌ی تامین هم به تولیدکنندگان و هم به خرده فروشان کمک می کند تا موجودی اضافی را کاهش دهند. این کار به کاهش دادن هزینه‌های تولید، حمل و نقل، بیمه و انبارداری محصولاتی که به فروش نمی‌روند منجر می‌شود.

عناصر مهم در مدیریت زنجیره تامین

مدیریت یک زنجیره‌ی تامین نیازمند آگاهی کامل از تمام نقاط یک زنجیره‌ی تامین است و تنها با برنامه ریزی صحیح و نظارت لحظه به لحظه بر فرایند محقق می‌شود. مدیریت زنجیره تامین ۶ عنصر اساسی دارد که هر کدام بخش مهمی از زنجیره را تشکیل می‌دهند:

برنامه ریزی

شرکت‌ها باید تمام منابع مورد نیاز برای برآورده سازی تقاضای مشتریان برای محصولات و خدمات را برنامه ریزی و مدیریت کنند. آن‌ها هم‌چنین باید زنجیره‌ی تامین خود را طراحی کرده و مشخص کنند که برای اطمینان از کارآمد بودن زنجیره‌ی تامین، موثر بودن، ارزش رسانی به مشتریان و  رسیدن به اهداف تجاری شرکت، کدام پارامترها باید مورد توجه قرار گیرند.

یافتن منابع

شرکت‌ها باید تامین کنندگانی را برای تامین مواد اولیه و خدمات مورد نیاز برای تولید محصولات خود انتخاب کنند. پس از این‌که قرارداد تجاری با تامین کنندگان بسته شد، مدیران زنجیره‌ی تامین از فرایندهای متنوعی برای نظارت و مدیریت روابط خود با تامین کنندگان استفاده می‌کنند. فرایندهای کلیدی مراحل سفارش دادن، دریافت، مدیریت موجودی و پرداخت به تامین کنندگان را شامل می‌شود.

تولید محصول

مدیران زنجیره‌ی تامین فعالیت‌های مورد نیاز برای دریافت مواد اولیه خام، تولید محصول، آزمون کیفیت، بسته بندی برای ارسال و زمان بندی تحویل دادن محصول را مدیریت می‌کنند. بیشتر شرکت‌ها فاکتورهایی مانند کیفیت، خروجی تولید و بهره‌وری کارکنان را اندازه گیری می‌کنند مطمئن شوند که شرکت محصولاتی تولید می‌کند که با استانداردهای کیفی مطابقت دارد.

تحویل دادن محصول

شاید واژه‌ی لجستیک را شنیده باشید. کل فرایند رساندن محصول که اغلب با واژه‌ی لجستیک بیان می‌شود، شامل فعالیت‌های مرتبط با هماهنگ کردن سفارش‌های مشتریان، زمان‌بندی تحویل دادن محصولات، ارسال بارها، صدور صورت حساب مشتریان  دریافت پرداختی‌ها است. این فرایند برای ارسال محصولات به مشتریان به ناوگان وسایل نقلیه متکی است. بسیاری از سازمان‌ها قسمت‌های عمده‌ی فرایند تحویل محصول را به سازمان‌های دیگر که در این زمینه فعالیت تخصصی دارند محول می‌کنند، به خصوص اگر محصول نیاز به بسته بندی ویژه داشته باشد یا نیاز باشد که به خانه‌ی سفارش دهنده رسانده شود.

باز پس دادن محصول

تامین کننده برای بازگرداندن محصولات معیوب، اضافی یا ناخواسته نیاز به یک شبکه‌ی انعطاف پذیر و پاسخ‌گو دارد. اگر محصولی معیوب باشد، باید دوباره‌ی روی تولید و تعمیر آن زمان صرف شده یا محصول به کلی حذف گردد. اگر محصول تنها اضافی است یا با خواسته‌ی مشتری مطابقت ندارد، می‌توان آن را برای فروش به انبار بازگرداند.

پشتیبانی

برای این‌که زنجیره‌ی تامین به درستی کار کند، به تعدادی از بخش‌های پشتیبانی نیاز است تا اطلاعات را در طول زنجیره مورد نظارت قرار داده و از رعایت همه‌ی مقررات اطمینان حاصل کنند. بخش‌های پشتیبانی شامل بخش مالی، مدیریت منابع انسانی، فناوری اطلاعات، امکانات، مدیریت نمونه کارها، طراحی محصولات، واحد فروش و کنترل کیفیت می‌‌شود.

مثال‌هایی از مدیریت زنجیره تامین

در حوالی سال‌های ۱۹۸۰، شرکت‌های والمارت و پروکتر اند گمبل با یک‌دیگر شروع به همکاری کردند و یک نمونه‌ی کلاسیک از همکاری در زنجیره‌ی تامین هستند. پیش از آن که این دو شرکت زنجیره‌های تامین خود را به هم متصل کنند، خرده فروشان و تولیدکنندگان اطلاعات بسیار کمی را با بک‌دیگر در میان می‌گذاشتند. پس از آن‌که والمارت و پروکتر اند گمبل نشان دادند که به اشتراک گذاشتن اطلاعات به کاهش هزینه‌ها منجر می‌شود، سایر خرده فروشی‌ها نسبت به در نظر گرفتن این احتمال تمایل بیشتری نشان دادند.

در اوایل دهه ۹۰ میلادی، شرکت وال مارت سیستم خرده فروشی‌ خود را رسمی کرد و از سایر خرده فروشان خواست که به این سیستم بپیوندند و به این وسیله ارتشی از خرده فروش‌ها را تشکیل داد.با گذر زمان، شرکت والمارت توانست فروش هر یک از محصولات پروکتر اند گمبل را در هر فروشگاه تجمیع کند. زمانی که والمارت نشان داد که می‌توان میزان موجودی لازم برای هر محصول را تا حد خاصی پیش بینی کند، به مرکز توزیع والمارت اطلاع داده شد تا محصولات مورد نیاز را به فروشگاه‌ها برساند.

زمانی که میزان موجودی محصولات در مرکز توزیع تا میزان مشخصی کاهش می‌یافت، مرکز توزیع پروکتر اند کمبل به صورت خودکار میزان محصول مورد نیاز را تامین می‌کرد. در حال حاضر این جریان پیوسته‌ی اطلاعات به شرکت پروکتر اند گمبل کمک کرده است تا زمان لازم برای تولید محصولات و انتقال آن‌ها به والمارت را تعیین کند. با جلوگیری از انباشت موجودی در انبارها و خودکار کردن فرایند صورت حساب و پرداخت، هر دو شرکت از کاهش هزینه‌ها نفع می‌برند.

چرا مدیریت زنجیره تامین مهم است؟

در طول بیست سال گذشته، زنجیره‌ی تامین تولیدکنندگان و خرده فروشی‌ها بیش از پیش به یک‌دیگر پیوند خورده‌ است. در بسیاری از صنایع، فروش در خرده فروشی‌ها سفارش‌های تکمیل به تولیدکنندگان را تحریک می‌کند. تولید کنندگان با داشتن یک زنجیره‌ی تامین دقیق و به موقع می‌توانند به صورت خودکار قفسه‌های خرده فروشی‌ها را مجدد با محصولات خود پر کنند.

زمانی که هماهنگی افزایش می‌یابد، اطلاعات به دست آمده از همکاران زنجیره‌ی تامین به کمپانی‌ها اجازه‌ می‌دهد تا از ابزار پیشرفته تحلیل دیتا برای بهبود دادن نتایج استفاده کنند. با کمک الگوها و نتایج به دست آمده از تحلیل اطلاعات دریافتی، اهداف زیر محقق می‌شوند:

تشخیص مشکلات احتمالی پیش از رخ دادن آن‌ها

وقتی یک مشتری بیش از حدی که تولیدکننده می‌تواند تحویل دهد کالا سفارش دهد، پاسخ متداول این است که از میزان سفارش کم کنند. این عمل باعث می‌شود تا به خریدار احساس بی‌ارزشی دست بدهد و متقاعد شود که خدمات تولیدکننده ضعیف است. تولیدکنندگانی که بتوانند کمبود موجودی را پیش از ثبت سفارش پیش بینی کنند، می‌توانند محصول یا پیشنهاد دیگری مطرح کنند و به این وسیله از ناامید شدن خریدار جلوگیری کرده و او را راضی نگه دارند.

تنظیم کردن پویای قیمت‌ها

محصولات فصلی و محصولات خاص در حوزه مد و فشن عمر کوتاهی در قفسه فروشگاه‌ها دارند. هر محصولی که در پایان فصل فروخته شود یا باید نابود شود یا با تخفیف زیادی به فروش برسد تا انبار خالی شود. شرکت‌های هواپیمایی، هتل‌ها و سایر کمپانی‌هایی که محصولاتی محدود اما فاسدشدنی دارند، قیمت‌ها را به نحوی پویا تنظیم می‌کنند تا میزان تقاضای بازار را کنترل کنند. این کار برای پوشاک و محصولاتی که از تنوع بالایی برخوردار هستند دشوار است اما تکنیک‌های پیش بینی می‌تواند حاشیه سود را بهبود بخشد.

بهبود پیش بینی موجودی مورد نیاز برای هر فروشگاه

امروزه ابزار بازاریابی به صورت پویا منابع را تخصیص می‌دهند و  بر اساس پیش بینی فروش، سفارش‌های واقعی و میزان مواد اولیه تحویل داده شده کارها را زمان‌بندی می‌کنند. تولیدکنندگان می‌توانند زمانی که یک سفارش ثبت می‌شود تاریخ تحویل دادن آن را ثبت کنند و به اندازه قابل توجه‌ای میزان سفارش‌هایی که اشتباه ثبت شده‌اند را کاهش دهند.

زنجیره تامین گسترده چیست؟

زنجیره‌ی تامین گسترده همه‌ی کمپانی‌هایی را شامل می‌شود که در تولید یک محصول مشارکت دارند. در اصل زنجیره‌ی تامین گسترده از اولین تامین کنندگان تا آخرین مشتریان را شامل می‌شود. زمانی که شرکت‌ها در مدیریت زنجیره تامین با مشکل مواجه می‌شوند، اولین اقدام این است که از تامین کننده درباره وضعیت کنونی و امکان رفع مشکلات سوال کنند.

اگرچه، سازمان‌هایی که بر زنجیره‌ی تامین گسترده نظارت دارند می‌توانند به تامین کننده اولیه و حتی قبل از آن، تامین کننده‌ای که مواد اولیه مورد نیاز تامین کننده ثانویه را تامین می‌کند دسترسی داشته باشند. برای مثال، اگر یک کلاه بیسبال از طرف تولید کننده موجود نباشد، واکنش متداول این است که مدیر فروشگاه با تولید کننده تماس برقرار کند.

در حالی که اگر مدیر فروشگاه به مدیریت زنجیره تامین گسترده مسلط بوده و بر آن نظارت داشته باشد، ممکن است بداند که تولید کننده در کدام قسمت تولید به مشکل خورده است. اگر مشکلی که تولید کننده با آن مواجه شده-برای مثال کمبود مواد اولیه- به سرعت حل نشود، مدیر فروشگاه چاره‌ای ندارد جز این‌که محصول مورد نظر را از تامین کننده دیگری تهیه کند.

اندازه گیری و نظارت در مدیریت زنجیره تامین چگونه انجام می‌شود؟

اگر مدیریت زنجیره تامین به خوبی انجام شده باشد، زنجیره‌ی تامین به خوبی کار خواهد کرد و این وضعیت با فاکتورهای مختلفی قابل سنجش است. معیارها به افراد کمک می‌کنند تا روی مهم‌ترین فعالیت ها و بهبود فرایندهای موجود متمرکز شوند. معیارهای مهم از رعایت مقررات، ایمنی و تعهدات قراردادی پشتیبانی می‌کند. سایر معیارها نظارت و بهبود کارایی، بهبود خدمات و تولید سود بیشتر را نشان می‌دهند. مدیریت زنجیره تامین بر سنجش معیارهای مختلفی متکی است. برخی از این معیارها را در زیر بررسی می‌کنیم:

• سفارش‌های بی نقص: درصد سفارش‌هایی که بدون هیچ مشکلی ثبت شده‌اند.
• زمان چرخه نقدینگی: تعداد روزهایی که بین تاریخ پرداخت برای مواد خام اولیه و پرداخت برای محصول نهایی وجود دارد.
• زمان چرخه سفارش: زمان دریافت سفارش تا تحویل محصول
• میزان پر کردن: درصد سفارش‌هایی که طبق سفارش در اولین محموله تحویل داده می‌شود.

در واقعیت بیش از صدها معیار برای مدیریت زنجیره تامین وجود دارد. شاید هنر واقعی در مدیریت زنجیره تامین، پیدا کردن مهم‌ترین معیار برای صنعت و کسب‌وکار مورد نظر باشد. مدیریت زنجیره تامین یکی از مهم‌ترین و شاید پیچیده‌ترین تخصص‌های لازم در مدیریت هر کسب‌وکار است، چرا که زنجیره‌ی تامین به طور کامل در زمان حال گردش دارد و هر رویداد غیر قابل پیش بینی ممکن است در این روند اختلال ایجاد کند.

با این‌ حال، با کمک پیش بینی بازار و در کنار سایر مهارت‌های لازم برای گرداندن یک صنعت مانند بازاریابی، تخصیص بودجه و مدیریت مالی می‌توان به اهداف والای شرکت دست پیدا کرد، همان‌طور که شرکت‌هایی مانند آمازون و وال مارت توانستند نشان دهند که مدیریت زنجیره تامین به صورت ایده‌آل کاری غیر ممکن نیست. اگر شما هم تجربه‌ای در این زمینه دارید، خوشحال می‌شویم که نظرات و دیدگاه‌های شما را بدانیم. هم‌چنین در قسمت نظرات شما می‌توانید سوالات خود را مطرح کرده، به پرسش‌های دیگران پاسخ داده و به گفت‌وگو بپردازید!